Fréttir

Efnt hefur verið til samstarfs um rannsóknir og tækniþróun á sviði sjávarorku undir heitinu Nordic Tidal Energy (NTE).  Að verkefninu standa í byrjun: Hafrannsóknastofnun; Sveitarfélagið Hornafjörður; Valorka ehf; Háskólinn á Akureyri og Háskólinn í Færeyjum (Fróðskaparsetur Føroyja). 

Verkefnið er til komið í kjölfar samstarfs sem Valorka hefur átt við Hafró og Hornafjarðarbæ, en um nokkurn tíma hafa þessir aðilar leitað leiða til að hefja heildstæðar rannsóknir á sjávarföllum við Ísland á vísindalegan og skipulegan hátt.  Fyrir langvarandi baráttu Valorku hillir nú undir stjórnvaldsstefnu á þessu sviði, þó enn sé hún ekki í höfn.  Hinsvegar virðist enn ekki skilningur eða geta hjá stjórnvöldum fyrir því að veita fé í þessar rannsóknir.  Hafa samstarfsaðilar því leitað eftir stuðningi erlendra samstarfssjóða, eftir því sem boðist hefur.  Sótt var um IPA-styrk til Evrópusambandsins, en í ársbyrjun 2013 varð ljóst að hann fengist ekki þó verkefnið hlyti þar góða einkunn.  Samstarfinu óx fiskur um hrygg með aðild Háskóla Akureyrar.  Faglegur stjórnandi straumarannsókna verða Héðinn Valdimarsson haffræðingur hjá Hafrannsóknastofnun, en hann vinnur í samstarfi við Steingrím Jónsson haffræðing og prófessor hjá Háskóla Akureyrar.  Enn var samstarfsgrunnurinn efldur með aðild Færeyjaháskóla, en þar fæst dýrmæt reynsla og ráðgjöf þar sem Færeyingar eru komnir lengra í straumrannsóknum og kortlagningu orkuríkra svæða.  Helsti tengiliður í Færeyjum er haffræðingurinn og háskólakennarinn Bardur Niclasen.  Hornafjarðarbær er aðili að samstarfinu vegna áhuga á sjávarorku svæðisins og mögulegri nýtingu hennar.  Valorka ehf hefur hvatt til samstarfsins, enda eru rannsóknir á einstökum svæðum algjör forsenda þess að unnt verði að þróa áfram fyrsta íslenska hverfilinn og skipuleggja notkun hans hérlendis.  Verkefnisumsjón er í höndum framkvæmdastjóra Valorku, ásamt faglegri stjórn tækniþróunarhluta verkefnisins.

Á grunni samstarfsins við Færeyjaháskóla hefur nú verið sótt um styrk til NORA samstarfssjóðsins, en hann hefur það hlutverk að stuðla að rannsóknum og nýtingu auðlinda samstarfslandanna; Íslands, Færeyja, Grænlands og N-Noregs.  Góðar vonir þykja á að stuðningur fáist, enda fellur verkefnið einkar vel að markmiðum sjóðsins.

Eins og lýst hefur verið í skýrslum og vefsíðu Valorku þá má leiða líkum að því að sjávarfallaorka sé ein stærsta orkulind Íslendinga, af þeim sem næstu kynslóðum eru tiltækar.  Víst er að hún er sú stöðugasta og sú sem nýta má með minnstum áhrifum á umhverfið.  Niðurstöður rammaáætlunar um vatnsföll og jarðhita sýna svart á hvítu að í þeim orkuformum höfum við þegar nýtt meira en helminginn og líklegt er að þær orkulindir verði fullnýttar fyrir árið 2050 ef orkueftirspurn verður í líkngu við það sem verið hefur, eins og sjá má í kynningu Valorku.  Þess verður að vænta að stjórnvöld taki sig á í þessum efnum og að fé verði lagt til byrjunarrannsókna á grunni þessa samstarfs, sem er hið víðtækasta og faglegasta sem stofnað hefur verið til í þessum efnum.

Atvinnuvega- og fjármálaráðherrar Íslands og Færeyja undirrituðu 5.mars 2013 viljayfirlýsingu um aukið samstarf á sviði orku- og nýsköpunarmála.  Þessi yfirlýsing gegnur í sömu átt og verkefnið og verður því væntanlega mikill styrkur.  Því hefur verkefnisstjóri í dag sent öllum fjórum ráðherrum skeyti þar sem yfirlýsingunni er fagnað.

VÖ

Mikilvægur þáttur í þróunarstarfi Valorku er kynningarstarf og fræðsla. Það fylgir reyndar allri þróunarstarfsemi, en hvergi er það eins mikilvægt og í frumkvöðlastarfsemi sem þessari:  Þegar bryddað er á notkun nýrrar og mikilvægrar auðlindar sem ekki hefur verið nýtt áður; þegar lítið örfyrirtæki þarf að hasla sér völl meðal risa á orkumarkaði sem hafa lítt takmörkuð ítök og fjárráð; þegar opna þarf fyrir skilning stjórnvalda á málefni sem lítil sem engin umræða hefur áður verið um og nánast er óþekkt í skólakerfi og akademsku starfi; og þegar flestir fjölmiðlar eru fremur uppteknir af æsifregnum og fánýtum tískufyrirbærum en því sem hagnýtt kann að reynast.

Valorka hefur því lagt mikla áherslu á að nýta þau raunhæfu tækifæri sem gefast til að kynna verkefnið, bæði meðal almennings og í skólum.  Svo virðist sem fjölmiðlar séu í þann veginn að vakna til meðvitundar um þá möguleika sem verkefnið mun að öllum líkindum skapa, þó enn sé langt í land með að skilningur vakni almennt á raunverulegri stöðu og horfum í orkumálum Íslendinga.  Allri umræðu um slíkt hefur markvisst verið haldið niðri af stórum orkufyrirtækjum og stofnunum á þessu sviði, og má líkja þeirri þöggun við umfjöllun um "íslenska fjármálaundrið" stuttu fyrir fjármalahrunið.  E.t.v. þarf þjóðin að lenda í orkukreppu til að vitræn umræða hefjist almennt um orkumál.

Undirritaður hélt gestafyrirlestur um verkefnið á umhverfis- og auðlindasviði Háskóla Íslands hinn 22. febrúar 2013.  Þetta er í annað sinn sem hinn framsýni kennari Þröstur Þorsteinsson biður um kynningu á verkefnum Valorku, sem er ánægjulegt.  Nemendur á þessu sviði koma úr flestum heimshornum og því var fyrirlesturinn á ensku.  Teknar voru saman glærur og farið yfir verkefni Valorku og sjávarfallaorku almennt.  Nemendur voru áhugasamir og margar spurningar komu í lok fyrirlestrarins, sem tók nær tvær klukkustundir.

Hornafjarðarbær sýndi enn eitt framtakið á sviði orkumála með því að boða til orkuráðstefnu 28.febrúar 2013.  Þar var undirrituðum boðið að halda erindi um sjávarorku, ásamt fríðum hópi fyrirlesara úr mörgum orkutengdum greinum. Nánar um ráðstefnuna má lesa á vef Hjalta Þór Vignissonar bæjarstjóra.  Margt fróðlegt kom fram í erindunum og greinilegt að gróska er mikil í orkumálum, ekki síst kringum framsækin sveitarfélög eins og Hornafjörð.

Pétur Halldórsson, umsjónarmaður hins fróðlega þáttar "Tilraunaglasið" á Rás-1 í Rúv, hafði samband við undirritaðan í kjölfar orkuráðstefnunnar á Hornafirði, og var viðtalið sent út 8. mars 2013.  Þar má líklega heyra ítarlegustu lýsinguna á hverflum Valorku sem birst hefur til þessa, og er frágangur Péturs á viðtalinu til fyrirmyndar.  Hægt er að heyra viðtalið hér; á vefsvæði Tilraunaglassins.

Þá var umfjöllun í kvöldfréttatíma RÚV 11.mars 2013, þar sem lýst var erfiðleikum við fjármögnun þessa fyrsta hverfils Íslendinga og litlum skilningi stjórnvalda, ásamt því sem sagt var frá fyrirhuguðum sjóprófunum.

Glærur sem kynntar voru á ráðstefnunni á Höfn má sjá hér; "kynning á sjávarorku og verkefnum Valorku".

Valorka þakkar þeir sístækkandi hópi sem sýnt hefur áhuga á nýjum aðferðum í orkuvinnslu og nýtingu nýrra orkulinda.

Valdimar Össurarson 

Stórt skref hefur verið stigið í undirbúningi rannsókna á stærstu og tryggustu orkulind Íslands; sjávarfallaorku.  Samhliða sínu þróunarstarfi hefur Valorka unnið að því um nokkurra ára skeið að koma á fót faglegum rannsóknum á sviði sjávarorku við landið.  Þetta svið rannsókna hefur verið algjörlega sniðgengið hérlendis að frátöldum örfáum staðbundnum athugunum.  Efir því sem þróunarstarfi  Valorku vindur lengra fram hefur þörfin á þessum rannsóknum orðið sífellt brýnni. 

Rannsóknir á sjávarorku eru því einn hlutinn af því frumkvöðlastarfi sem Valorka hefur þurft að leiða til að unnt sé að þróa hérlendis og taka í notkun þá tækni sem fyrirtækið vinnur að, en hér hefur áður verið greint frá vinnu Valorku við að fá fram stjórnvaldsstefnu á þessu sviði með þingsályktun.  Framkvæmdastjóri Valorku hefur um langt skeið verið í sambandi við Hafrannsóknastofnun og notið þaðan góðra upplýsinga og ráðlegginga.  Hefur Héðinn Valdimarsson haffræðingur verið mikill viskubrunur og jafnframt áhugasamur um verkefni Valorku; bættar mælingar og aukinn tækjakost til rannsóknaverkefna.  Stjórnendur Hafró hafa sömuleiðis verið áhugasamir.  Ljóst er að rannsóknir á straumum og straumahegðan í orkuríkum röstum við ströndina er forsenda þess að áætla umfang orku á hverjum stað og möguleika á nýtingu hennar.  Þær mælingar hafa nánast hvergi farið fram á slíkum stöðum.  Slikar mælingar falla án nokkurs vafa innan verkahrings Hafró.  Stofnunin er reiðubúin að takast þær á hendur en til þess þarf að lágmarki að kaupa nokkrar vandaðar straumsjár.  Þær eru alldýr tæki, eða um 5 milljón krónur stykkið.  Þeim er lagt á botn í nokkra mánuði; safna gögnum um straumhraða með dopplermælingum og eru síðan endurheimtar.  Valorka og Hafrannsóknastofnun hafa í sameiningu sótt um stuðning til Tækjasjóðs Rannís til kaupa á slíkum mælum, en tvívegis verið hafnað.  Slíkur er skilningurinn á nýrri orkutækni; en vonandi áttar Rannís sig fljótlega á nauðsyn þess að fylgja nútímanum í orkurannsóknum.

Valorka hefur einnig átt í viðræðum við Sveitarfélagið Hornafjörð.  Annarsvegar hafa þær snúist um aðstöðu vegna fyrirhugaðra flekaprófana hverfilsins, en hinsvegar um athuganir á sjávarorku á svæðinu og möguleika á að koma upp prófunarmiðstöð.  Tengiliður Valorku í þessum viðræðum hefur verið Hjalti Þór Vignisson bæjarstjóri, en hann er áhugasamur um framfarir á þessu sviði.  Hagsmunir Hornafjarðarbæjar eru augljóslega miklir þegar kemur að nýtingu sjávarorku:  Svæðið tilheyrir svokölluðum köldum svæðum; þar eru hvorki möguleikar á vatnsaflsvirkjunum né jarðhita.  Sjávarfallastraumar eru miklir í Hornafjarðarósi, sem unnt væri að nýta með tiltölulega einföldum aðgerðum í þeirri lygnu sem þar er og ekki þarf að leiða orkuna um langan veg.  Straumasvæðið undan Austfjörðum er gífurlega víðfeðmt og öflugt.  Síðast en ekki síst þá er ölduorka hvergi meiri við norðanvert Atlantshaf en við suðurströnd Íslands.  Ljóst má því vera að staða Hornafjarðar í orkumálum mun breytast verulega þegar nýting sjávarorku hefst að einhverju marki.

Fleiri öflugum stoðum hefur verið skotið undir þennan hóp hagsmunaaðila á sviði sjávarorkurannsókna á þessu ári.  Háskólinn í Færeyjum, öðru nafni Fróðskaparsetur Föroya,  hefur unnið að ýmsum rannsóknum á sviði sjávarauðlinda.  Þar á meðal hafa Færeyingar rannsakað töluvert sjávarstrauma og aðra þætti sjávarorku mun ítarlegar en hér hefur verið gert.  Skýringin kann að liggja í öðruvísi hagsmunum, þar sem orkuþörf þar er nú fullnægt að mestu leyti með keyrslu dísilvéla og því brýn þörf á nýrri og umhverfisvænni orkuöflun.  Sjávarfallastraumar eru stríðir í sundunum milli eyjanna og því er sá kostur mjög nærtætkur.  Því var erindi Valorku vel tekið þegar leitað var eftir samstarfi.  Tengiliður Fróðskaparsetursins er Bardur Niclasen haffræðingur.  Mikill fengur er að þessu samstarfi.  T.d. verður fróðlegt að skoða hvernig nýta megi reynslu Færeyinga við fyrirhugaðar rannsóknir sjávarorku hér; skoða samvinnu á sviði tækniþróunar og eins gefur þetta samstarf færi á fjármögun í samnorræna sjóði. 
Annar nýr samstarfsaðili á sviði sjávarorkurannsókna er Háskólinn á Akureyri.  Þetta samstarf er tilkomið gegnum tengsl Hafrannsóknastofnunar, en Steingrímur Jónsson haffræðingur er náinn samstarfsmaður Héðins Valdimarssonar og starfsmaður Hafrannsóknastofnunar, jafnframt því sem hann er prófessor við Háskólann á Akureyri.  Með aðilid þeirra Héðins og Steingríms er skotið eins faglegum stoðum undir straumarannsóknirnar og kostur er.

Í lok júlí 2012 fór verkefnisstjóri Valorku á Hornafjörð til að skoða aðstæður til fyrirhugaðra sjóprófana.  Bæjarstjórn Hornafjarðar hefur boðið aðstöðu og aðstoð.  Ekki stóð á efndunum í því efni.  Sigurður Guðmundsson hafnsögumaður tók á móti verkefnisstjóra og sigldi með hann á hafnsögubátnum Birni lóðs inn á Mikleyjarál.  Þar virðast hinar ákjósanlegustu aðstæður til prófana.

Meðfylgjandi mynd gefur hugmynd um afstöðuna en hún er tekin að láni af vef Hornafjarðarbæjar.  Horft er til ASA yfir Hornafjarðarhöfn.  Innsigling að höfninni er þar frá hægri en ósinn sjálfur sést ekki.  Vinstra megin sér í Mikleyjarsund, milli Mikleyjar fjær og Álaugareyjar nær en sú síðarnefnda er nú tengd fastalandinu með uppfyllingu.  Állinn er því eins nálægt höfninni og hugsast getur en samt utan skipaumferðar.

Aðstæður til prófanana í Mikleyjarál virtust í fljótu bragði jafnvel álitlegri en áður var talið.  Líklega væri hentugast að leggja prammanum fram af húsinu sem sjá má á myndinni næst bakkanum í Álaugarey.  Þar er straumhraði mikill; fer líklega töluvert yfir 2 m/sek þegar mest er.  Það er nokkuð meiri straumhraði en áætluð marknotkun hverfilsins en umframálagið nýtist til prófana og unnt er að lyfta hverflinum uppúr yfir stífasta fallið.  Mjög aðdjúpt er við bakkana og var unnt að reka stefni lóðsbátsins á þurrt en samt hafa 8 m dýpi við skut.  Því er möguleiki að leggja flekanum nálægt bakkanum, með festar á aðra hlið uppí land en hinsvegar í dreka.  Þarf þó að taka tillit til iðustrauma við bakkann. 

Líklega verður heppilegast að setja flekann saman við smábátahöfnina, en hún er hægra megin við miðju á myndinni.  Grindinni yrði þá rennt í sjóinn niður skábraut sem þar er og sett saman að fullu við flotbryggjuna.  Boðin er aðstoð lóðsbátsins við að koma flekanum á sinn stað, svo og aðstaða til geymslu búnaðarins í porti hjá áhaldageymslu sveitarfélagsins.  Í kaffistofu hafnarvogar hitti verkefnisstjóri m.a. umsjónarmann áhaldahússins og fleiri ráðamenn á staðnum. 

Bæjarstjórnendur á Hornafirði hafa sýnt sjávarfallaorku meiri áhuga en aðrar sveitarstjórnir.  E.t.v. má rekja þann áhuga að einhverju leiti til nálægðar staðarins við þessi miklu náttúruöfl.  Allt atvinnulíf þessarar miklu útgerðarmiðstöðvar er komið undir skilningi á sjávarföllum og lausnum á vandamálum sem þeim tengjast.  Ekki er því að undra að menn vilji fylgjast með öllum möguleikum sem kunna að opnast varðandi nýtingu þessarar orku.  Með hinu góða boði sínu um aðstöðu og aðstoð tekur Hornafjarðarbær forystu meðal sveitarfélaga hérlendis og þó víðar væri leitað.  Aðstæður í Hornafirði eru einstæðar og þar gæti verið skynsamlegt að koma upp alþjóðlegri prófunarstöð í líkingu við hina skosku EMEC, nema jafnvel enn fjölhæfari.  Með Valorka hverflunum eru Íslendingar nú þegar í fremstu röð varðandi nýtingu lághraða sjávarorku.  Við höfum núna einnig tækifæri til að taka forystu á sviði hverflaprófana með hinni einstöku aðstöðu á Hornafirði.  Nýting hinnar hreinu sjávarorku mun hefjast af miklum krafti innan fárra ára.  Því er mikilvægt að hérlendis séu greind tímanlega þau sóknarfæri sem því fylgja og þau nýtt til atvinnu- og verðmætasköpunar.

Hafi Hornfirðingar hinar bestu þakkir fyrir sína aðstoð og skilning varðandi verkefni Valorku.